Lucia de Berk (63) overleden: gezicht van grootste rechterlijke dwaling in Nederland

In dit artikel:

Lucia de Berk, een Haagse verpleegkundige, werd in 2001 beschuldigd van een reeks verdachte kindersterfgevallen in het Juliana Kinderziekenhuis en andere Haagse ziekenhuizen. Het onderzoek bracht haar in verband met dertien moorden en vijf pogingen. De rechtbank in Den Haag stelde vast dat zij bij ten minste één overlijden het hartmedicijn digoxine had toegediend en gebruikte die vaststelling als uitgangspunt om - aan de hand van zogenaamd schakelbewijs en een berekende kans van 1 op 342 miljoen dat dezelfde verpleegkundige bij alle betreffende sterfgevallen aanwezig was - vijf moorden en twee pogingen bewezen te achten. De Berk kreeg daarop een levenslange gevangenisstraf, waarmee zij de enige vrouw in Nederland werd met een dergelijke veroordeling.

Haar hoger beroep bracht aanvankelijk geen verlichting; het aantal bewezenverklaarde delicten werd zelfs uitgebreid. De veroordeling leidde tot veel discussie, vooral over het gebruik van schakelbewijs — het koppelen van één bewezen handeling aan meerdere onverklaarde overlijdens — en over de wetenschappelijke en statistische onderbouwing daarvan. Tegenstanders voerden aan dat veel van de overlijdens aanvankelijk als natuurlijk waren aangemerkt en dat het bewijs voor andere sterfgevallen ontbrak. De zaak werd later opgenomen in een Europese database met gerechtelijke dwalingen om herhaling te ontmoedigen.

Naarmate critici, onderzoekers en uiteindelijk ook delen van het Openbaar Ministerie het bewijs opnieuw onder de loep namen, wankelde de zaak. Na ongeveer 6,5 jaar in detentie werd De Berk op 31 maart 2008 in vrijheid gesteld om een nieuw proces af te wachten. Twee jaar later oordeelde het gerechtshof in Arnhem dat er geen aanwijzingen waren dat zij iemand had vermoord; ze werd vrijgesproken en juridisch gerehabiliteerd. Na haar vrijspraak nam ze haar volledige naam weer in gebruik, schreef een boek over haar gevangenschap — "Het is geen hotel", zoals zij stelde — en stond haar levensverhaal model voor een speelfilm die was ingezonden voor de Oscars, maar geen nominatie behaalde.

Op vrijdag 29 augustus maakte haar advocaat Stijn Franken bekend dat Lucia de Berk op 63‑jarige leeftijd na een kort ziekbed is overleden. De zaak van De Berk blijft in Nederland een spraakmakend voorbeeld van de gevaren rondom interpretatie van statistiek, schakelbewijs en de consequenties van gerechtelijke dwalingen voor zowel de veroordeelden als nabestaanden.