Menno ontdekt familiegeschiedenis: 'Mijn overgrootmoeder ging naar de laagste bieder'

In dit artikel:

Menno Lanting ontdekte bij archivalisch onderzoek in Deventer dat zijn overgrootmoeder niet in een weeshuis zat, maar was "uitbesteed": na het overlijden van beide ouders aan de tyfus werden zes kinderen verspreid over zes boerenbedrijven. Gemeenten en kerken lieten bij zulke plaatsingen vaak veilen; de laagste bieder kreeg het kind, omdat die instelling precies dat lage bedrag betaalde om voor het kind te zorgen. Dit systeem — dat tot halverwege de twintigste eeuw bestond — plaatste duizenden weeskinderen, ouderen en mensen met een beperking als goedkope arbeidskracht bij boeren en werkgevers.

Lanting stuitte ook op bredere, schrijnende patronen: weeshuisinstellingen werkten samen met de VOC en stuurden jongens van twaalf jaar en ouder naar zee om als zeelieden te dienen; honderden gingen voorgoed verloren. In één voorbeeld stierven vijf van de zeven meevarende weeskinderen aan boord van het schip 't Hof van Delft in 1742, waarna het weeshuis hun laatst verdiende loon incasseerde en nieuwe kinderen placht te sturen. In gesprekken met nazaten komt bovendien naar voren dat sommige meisjes zwanger raakten van de mannen die hen "gewonnen" hadden, en dat het onderwerp in families vaak uit schaamte verzwegen blijft.

Persoonlijk had Lanting wat geluk: zijn overgrootmoeder mocht dankzij bemiddeling van de man die later zijn overgrootvader werd al op achttienjarige leeftijd vrijkomen, waar de standaardleeftijd 21 was. Met zijn boek De Bestedeling — dat aanstaande dinsdag verschijnt — wil Lanting dit vergeten stuk sociale geschiedenis zichtbaar maken en een monument zijn voor de getroffenen. Hij benadrukt dat de ervaringen uiteenliepen: hoewel veel verhalen hard en traumatisch zijn, waren er ook gevallen waarin kinderen liefdevol werden opgenomen of boerderijen overnamen. Het onderzoek nodigt uit tot nader familieonderzoek en herinnert aan een weinig bekend, maar omvangrijk voorkomen van uitbesteding in Nederland.